Бір ай бұрын терезенің сыртында күн жарқырап, жылы және құрғақ болатын, ал қазір біртіндеп күн суытып, жаңбыр мен сұр күндер басталады. Бұнымен бірге көптеген адамдар өздерін жайсыз сезіне бастайды - енді таңертең тұру қиындай түседі, шаршау, ашуланшақтық пайда болады.
Өзіңізді ұрысуға асықпаңыз – бұған жалқаулық емес, күзгі көңілсіздік кінәлі. Мұндай жағдайдың көптеген себептері бар, бірақ осы мақалада біз ең көп таралған 4 себебін талдаймыз.
№1 себеп. Күндізгі жарықтың ұзақтығы азаяды
Көптеген адамдар күн тәртібін әдейі өзгертетініне қарамастан – түнде сергек жүреді де, ал таңертең кеш тұрады – ағзаны алдай алмайсың. Ол барлық өмірлік процестерді кіріктірілген циркадтық ырғақтарға бейімдейді.
Ол былайша жұмыс істейді: таңертең жарқырай түседі, бізде серотонин (бақыт гормоны) өндірісі артады және біз оянамыз. Күн аспанда болған кезде, біз жұмыс істейміз, оқимыз, энергия жұмсаймыз. Қараңғы түскенде бізді ұйықтауға дайындайтын гормон – мелатониннің белсенді өндірісі басталады. Біз шаршаймыз, жұмысқа қабілеттілікті жоғалтамыз және ұйқыға дайындаламыз.
Егер жазда күндізгі жарықтың ұзақтығы орта есеппен 14-16 сағат болса, онда күзде және қыста ол айтарлықтай қысқарады. Ағза жарықтың аз немесе мүлдем жоқ екенін «көреді» және барлық туындайтын заттарымен мелатонин өндірісін бастайды.
Ағзаға қалай көмектесуге болады? Күннің режімін мүмкіндігінше қадағалау керек - бір уақытта тұрып, бір уақытта ұйықтау. Сонымен қатар, кешкі сағат 23:00-ден кешіктірмей төсекке жатқан дұрыс - бұл сіздің ұйқыңыздың қанып, таңғы 6-7-де қиындықсыз тұруға мүмкіндік береді. Таңертең тұру қиын болған жағдайда тағы бір кеңес – қатты дыбыстармен емес, жарықтың біртіндеп өсуімен оятатын жарық дабылы көмектесе алады. Күн де дәл солай шығады, яғни ағзаны ояту оңайырақ болады.
№2 себеп. Иммунитеттің төмендеуі
Күз - нағыз суық тиетін мезгіл. Вирустар мен бактериялар жаздан кейін «ояна бастайды» және ағзаның қорғаныс тосқауылы – иммунитеттен өтуге тырысады. Егер адам сау және күшке толы болса, онда олар сәтсіздікке ұшырайды. Бірақ әлсіреген ағзада - соның ішінде жарықтың жетіспеушілігінен – микробтармен күресуге күш азаяды. Бұған салқын тию қаупін және қазірдің өзінде ауырып қалғандармен көптеген байланыстарды қосыңыз - міне, адамға суық тиеді, сонымен бірге өзін жабырқаңқы және шаршаңқы сезінеді.
Ағзаға қалай көмектесуге болады? Барлығы қарапайым - иммунитетті нығайту. Кем дегенде, қолыңызды жиі жууды, бөлмені желдетуді және смартфонды бактерияға қарсы майлықтармен сүртуді бастау керек – осылайша вирустар мен бактериялармен кездесу қаупі азаяды. Сонымен бірге белсенділік те иммунитетке көмектеседі - таза ауада серуендеу, қарапайым дене жаттығулары және т. б.
№3 себеп. Дәрумендердің жетіспеушілігі
Жазда дәрумендер мен минералдар іс жүзінде еркін қолжетімділікте болады – оларды жемістер мен көкөністерден оңай толтыруға болады. Күзде бұл элементтерді жаңа өнімдерден алуға болады, бірақ қыс қарай пайдалы заттардың жетіспеушілігі басталады.
Денедегі көптеген процестерге (оның ішінде иммундық және жүйке жүйесінің жұмысы) жауап беретін маңызды D дәрумені тек ультракүлгін сәулелердің әсерінен синтезделеді. Күзде олар әлдеқайда аз, яғни D дәрумені жетіспеуі мүмкін. Демек, адамның жай-күйі нашарлай бастайды.
Ағзаға қалай көмектесуге болады? Азық-түліктен алынатын қоректік заттардың жетіспеушілігін толтырудың ең оңай жолы - мысалы, күзде сіз жаңа піскен жемістер мен көкөністерге (жүзім, асқабақ, қызанақ, қызылша, анар, саңырауқұлақтар) «сүйене» аласыз. Жыл бойғы өнімдерге келетін болсақ, тағам мөлшеріне бауыр, жұмыртқа, майлы балық сұрыптарын, ашытылған сүт өнімдерін, жаңғақтарды, жармаларды, өсімдік майларын қосқан жөн – оларда күз мезгілінде жетіспейтін А, D, Е, С, РР және В тобындағы дәрумендер көп.
№4 себеп. Дененің психологиялық қайта құрылуы
Жылы ауа-райында күйзелістер мен ыңғайсыздықты жеңу суық ауа-райына қарағанда оңайырақ. Күн, гүлдер мен жасыл желектер, жылы ауа - мұның бәрі қуантады және жаман ойлардан арылтады. Күздің келуімен бірге біз өз ойларымызбен жиі үйде отырамыз -демек, жаман көңіл-күйден аулақ болу қиынға соғады. Сонымен қатар, демалыс маусымының аяқталуы да әсер етеді – біз қайтадан көп жұмыс істеуімізге, ал кейбір жағдайларда артық жұмыс істеуімізге тура келеді. Мұның бәрі ағзаның жай-күйіне жақсы әсер етпейді.
Ағзаға қалай көмектесуге болады? Өзіңізге қамқорлық жасау – үзіліс жасау, уқалау, дәмді тағамдар, жағымды адамдармен серуендеу сияқты кішігірім қуаныштарға аз да болса уақыт табуға тырысу. Әлі де жаңа хобби табуға болады – сурет салуды үйрену, биге жазылу немесе қандай да бір музыкалық аспапты үйрену.
Өтіп кетпейтін шаршауды тағы қалай жеңуге болады?
Егер мұның бәрі нәтиже бермесе және шаршау өтіп кетпесе, онда денеге қосымша қолдау шаралары қажет болуы мүмкін. Мысалы, жасушаішілік энергетикалық процестерді оңтайландыруға және күшті қалпына келтіруге көмектесетін препараттар түрінде. Мұндай құралдарға Милдронат ®250 жатады:
✅ ол ақыл-ой жүктемелері кезінде ақыл-ой белсенділігін, зейін қоюды және есте сақтауды жақсарта отырып, ОЖЖ-ге сергітетін әсер береді;
✅ дене және ақыл-ойдың шамадан тыс жүктемесі кезінде дененің энеретикалық қорын қалпына келтіре алады;
✅ шамадан тыс жүктеме кезінде ағзаның ақыл-ой және физикалық белсенділігін сақтауға және денені қалпына келтіруге көмектеседі.
